Op Open Monumentendag 2023 duikt het team van People Flow in een nieuw chapter: Energiepark Leiden. De kenmerkende toren van de Uniper-centrale en de intact gebleven gebouwen van het voormalige NUON-terrein maken deze locatie tot een van de blikvangers van de Leidse binnenstad. Behalve het historisch stadsgezicht doet ook de plaatselijke bedrijvigheid deze omgeving tot de verbeelding spreken. Het Energiepark is een creatieve hotspot met initiatieven zoals PLNT, de Makerscentrale en het Ambachtsplein.
De plannen voor het Energiepark zijn ambitieus: Ontwikkelaars en gemeente willen hier een levendige stadsbuurt ontwikkelen met een combinatie van wonen, werken, groen en cultuur. Hoe worden deze onderdelen met elkaar verbonden en met de stad? En hoe verbinden we de meerwaarde van de tijdelijkheid met de toekomst? Aan de hand van eigen observaties en gesprekken met lokale makers zoekt het team van People Flow naar antwoorden op deze vragen.
In verwachting van het nieuwe Ambachtsplein
Bij aankomst op het Ambachtsplein dient zich voor de officiële start van Open Monumentendag al een divers gezelschap van ambachtslieden aan. Onder hen is een enthousiaste vrouw, die zich met haar atelier I Stained Glass toelegt op het maken van glas-in-lood ramen. Ze vertelt ons over haar plannen: ‘Momenteel werk ik in een atelier op de Hogewoerd, maar in de toekomst wil ik me graag op het Ambachtsplein vestigen. Een gedeelde werkomgeving is inspirerend en stimuleert me om het beste uit mijzelf te halen. Na de oplevering van het nieuwe Makershuis hoop ik hier een ruimte te kunnen bemachtigen.’ Haar droom is om vanuit het nieuwe Makershuis een project te starten dat het prachtige glas in lood in de omgeving van Energiepark herstelt.
Naarmate deze zonovergoten Open Monumentendag voortduurt, komt het Ambachtsplein steeds meer tot leven. Ondanks de uitzonderlijk hoge najaarstemperaturen weet het publiek hun weg te vinden naar deze unieke locatie in het Singelpark. Terwijl zij luisteren naar de gezangen van het Leidse koor Leedvermaak, mengen zij zich onder de ijverige ambachtslieden. Een van de bezoekers is een nietsvermoedende buurtbewoner, die aangenaam verrast lijkt over de levendigheid op het ambachtsplein: ‘Nooit heb ik geweten over verschillende bedrijven achter de gevels van dit gebouw. Het verbaast me om te zien dat hier zoveel gebeurt. Ik kijk ernaar uit dat deze plek haar deuren opent naar de rest van de stad.’
Naast de zelfstandig werkende ambachtslieden is brouwerij Pronck een van de toonaangevende ondernemingen die zich heeft gevestigd aan het Ambachtsplein. In het voormalig schakelhuis van de energiecentrale brouwt deze lokale brouwerij haar authentieke Leidse bieren. Een bevlogen medewerker neemt ons mee naar binnen, en wijst trots op de elementen die tot op de dag van vandaag laten zien dat hun bedrijfslocatie van oorsprong een geheel andere bedoeling heeft gehad. Het is bijzonder dat deze geschiedenis én de huidige functie beide zo sfeerbepalend zijn binnen de brouwerij.
Ruimte voor ambachtslieden
Ondanks de opgedane indrukken en interessante ontmoetingen is ons bezoek aan het Ambachtsplein niet compleet zonder kennis te maken met Steven Jansen, grondlegger van Bambam Restauratie Steenhouwers én initiatiefnemer van het huidige Ambachtsplein. In gesprek met People Flow toont hij zich optimistisch over de ophanden zijnde gebiedsontwikkeling op en rondom het plein.
‘De samenwerking met de ontwikkelaar verloopt voorspoedig’, vertelt Steven. ‘Alle partijen zien de toegevoegde waarde van het huidige Ambachtsplein, en hebben de ambitie om deze te vergroten op de hernieuwde locatie. Het uitgangspunt is daarom dat Bambam en de zelfstandige ambachtslieden een centrale plaats krijgen in de gebiedsontwikkeling. Het Ambachtsplein wordt een bruisende plek waar zowel traditionele als moderne ambachten de ruimte krijgen hun werkzaamheden te exposeren en zichtbaar te zijn voor de mensen uit de stad.’
Verbindingen in het nieuwe Energiepark
‘De interactie tussen ambachtslieden en stadsbewoners is een belangrijk element in de plannen voor de herontwikkeling van het Ambachtsplein’, licht Steven toe. ‘Tegenover het bedrijfspand van Bambam moet in de toekomst een wooncomplex worden gerealiseerd. Op de plaats waar nu de Makerscentrale (het voormalige Stadsbauhaus) is gevestigd, zal een nieuwbouwcomplex worden opgeleverd met een grote verscheidenheid aan woningen. Mijn wens is dat er in deze nieuwe woningen ruimte is voor makers en bewoners die affiniteit hebben met de ambachten.’
De nieuwe woningen in het Singelpark krijgen zodoende een open karakter. Het wooncomplex wordt op een manier ingericht die laagdrempelige ontmoetingen stimuleert en je het gevoel geeft dat je met elkaar samenleeft in een hof. De stedenbouwkundige opzet sluit aan bij de reeds bestaande verbindingen tussen de Maresingel en de Langegracht, zoals de bruggetjes waar jong en oud nu dagelijks gebruik van maken. Daarnaast worden er nieuwe verbindingen aangelegd. In de toekomst vormt het Energiepark een naadloze aansluiting tussen de wijken Groenoord en Noorderkwartier en de Leidse binnenstad.
Leidse makers aan het Papegaaisbolwerk
De plannen voor de ontwikkeling van het Energiepark beperken zich niet tot de herinrichting van het Ambachtsplein. Aan de andere kant van de Uniper-centrale bevindt zich het Papegaaisbolwerk, waar twee historische gebouwen staan die eens onderdeel zijn geweest van de vroegere gasfabriek. Net als in het voormalig schakelhuis zijn op deze locatie tegenwoordig Leidse makers gevestigd. Het oude regulateur- en metergebouw doet dienst als werkplaats van Stichting Leidse Deken, terwijl EST art foundation haar intrede heeft genomen in het naastgelegen gebouw van de voormalige watergasfabriek.
Wanneer we het terrein betreden raken we in gesprek met Iemke van Dijk, een van de initiatiefnemers van EST art foundation. ‘Sinds we hier zijn gevestigd, creëren we een meerwaarde voor de stad’ ,vertelt Iemke opgetogen. ‘Dit doen we door een podium te bieden aan hedendaagse kunstenaars en een ruimte te faciliteren waarin ze andere kunstliefhebbers kunnen ontmoeten.’
Hoopvolle vooruitzichten
Hoewel ze enthousiast is over de locatie, geeft ze aan dat de omgeving ook uitdagingen kent: ‘We willen graag samenwerken met mensen uit de nachtopvang, maar dat is niet altijd makkelijk en bovendien niet onze expertise. Wijzend naar de hoge hekken rondom het gebouw legt Iemke uit: ‘Deze hekken zou ik het liefste laten verwijderen, maar vanwege de situatie durf ik dat niet aan. We zijn op zoek naar wat wel en niet kan’.
Een interessant thema in het licht van People Flow. De hekwerken vormen evenals de Energiecentrale obstakels voor de verbindingen in het Energiepark. De gewenste zachte overgangen van de particuliere naar publieke ruimte zijn prachtig op papier, maar in de praktijk nog niet altijd werkbaar. Experimenten met het openzetten van de hekken waardoor de gebruikers het park samen kunnen gebruiken, worden ontwikkeld. EST heeft voor in ieder geval al een manier gevonden om een kunstzinnige draai te geven aan de afstandelijk ogende hekwerken. Sommige van de hekken rondom hun gebouw zijn versierd met allerlei kleuren en kunstvormen.
Ten aanzien van de vooruitzichten voor EST is Iemke positief gestemd. ‘We zijn door de gemeente in de gelegenheid gesteld om het pand van de voormalige watergasfabriek aan te schaffen. Op die manier kunnen we ons werk duurzaam voortzetten en hebben we meer zeggenschap over onze activiteiten. Ons doel is dat 80 procent van de ruimte een maatschappelijke functie krijgt en laagdrempelig beschikbaar wordt voor makers uit de stad. Dit alles komt in de toekomst samen onder de collectieve noemer van Leiden Art Hub.’
People Flow, toch?
Het Energiepark Leiden gaat ontegenzeggelijk een interessante toekomst tegemoet. Huidige omwonenden en makers worden betrokken bij de herontwikkeling van het gebied en zij staan behoorlijk positief tegenover de ontwikkelingen. De belangrijke rol die hierin is weggelegd voor de initiatieven die op dit moment in het Energiepark aanwezig zijn, liggen daar grotendeels ten grondslag aan. Bedrijven zoals BamBam en Leiden ArtHub kijken uit naar het moment dat zij hun werkplaatsen kunnen openstellen voor makers uit Leiden en nieuwe bewoners van het Energiepark.
Desalniettemin ziet People Flow een aantal uitdagingen voor de herontwikkeling van het Energiepark. De Uniper-centrale in het midden van het terrein vormt een belemmering voor de doorstroom van het Ambachtsplein naar het Papegaaisbolwerk, terwijl de omliggende hekken dit effect op zijn minst versterken. Nu de energiefabriek en bijbehorende hekken ook in het nieuwe Energiepark een plaats zullen hebben, rijst de vraag hoe beide op een passende manier bij het terrein betrokken kunnen worden. Wat ons betreft zijn de gekleurde hekken rondom het gebouw van EST art foundation hier een inspirerend voorbeeld van.
Hoe bewegen mensen zich binnen gebouwen en in de openbare ruimte? Welke interventies kun je inzetten om die bewegingen te sturen en hoe stimuleren die interventies ontmoeting of verwijdering? In het Energiepark zoomt People Flow in op de verschillende gebouwen, de tijdelijkheid en de verbinding met de toekomst.