Met People Flow onderzoeken RAP Leiden en Dance Company The Kitchen bewegingsstromen in de stad. Hoe bewegen mensen zich binnen gebouwen en in de openbare ruimte? Welke interventies kun je inzetten om die bewegingen te sturen en hoe stimuleren die interventies ontmoeting of verwijdering? Om nieuwe en verrassende inzichten te krijgen gaan RAP Leiden en The Kitchen in gesprek met stedenbouwers en architecten (illustratie Jan Gehl). 

Ianthe Mantingh is architect en eigenaar van het Leidse architectenbureau Zijdekwartier architecten. Ze gelooft dat ruimte geven aan ontmoeting bijdraagt aan de groei van een sterke samenleving. Het gaat bij de inrichting van een stad niet alleen om de gebouwen, zo vindt Ianthe, maar om de ruimte die ertussen ontstaat. In deze ruimte ontmoeten mensen elkaar. Met haar ontwerpen wil Ianthe ontmoetingen tussen de bewoners van de stad faciliteren.

Vanuit contact ontstaat vertrouwen

Ianthe: “Als architect denk ik na over hoe mensen samenleven. Steeds meer mensen zijn eenzaam en de segregatie neemt toe. We kunnen steeds minder van elkaar hebben.” Om deze zaken aan te pakken moet de nadruk wat Ianthe betreft minder liggen op het ego en meer op het gedeelde. “Ik denk dat wij daar als wereld beter van worden”, zegt ze. “Vanuit contact tussen mensen ontstaat vertrouwen en saamhorigheid. De vraag is dan ook: hoe kunnen we gebouwen ontwerpen die contact faciliteren? Hoe kunnen we de uitdaging waar de samenleving voor staat met onze ontwerpen ondersteunen? Het antwoord op deze vragen is dat het niet gaat om de gebouwen zelf, maar om de ruimten die ertussen ontstaan. Gebouwen zijn de coulissen van het leven. Wat er tussen die gebouwen en tussen mensen gebeurt; daar gaat het om. Alles begint met de realisatie dat de mens een sociaal wezen is en wil ontmoeten.”

“Gebouwen zijn de coulissen van het leven”

Vernauwen om te ontmoeten

Maar dat ontmoeten. Hoe realiseren we dat? “Laten we teruggaan naar de basis en antwoord geven op de vraag: waarom bestaan steden?”, zegt Ianthe. “Steden ontstonden omdat mensen op die plekken wilden samenkomen. Samenkomen om goederen te verhandelen, ideeën uit te wisselen en elkaar te ontmoeten.” En dit ‘ontmoeten’ is wat Ianthe drijft in haar werk. Ianthe: “Openbare ruimte moet ontmoetingen faciliteren.” Deze ontmoeting faciliteer je volgens Ianthe niet ín de  huizen, maar juist in de ruimte tússen de huizen. In de collectieve ruimte van woongebouwen en in de openbare ruimte. Essentieel hierbij is vernauwen. Want, zo zegt ze, te veel ruimte betekent minder ontmoetingen. Het is, zo benadrukt ze, belangrijk dat tussenruimte zich verbreedt en vernauwt, zodat mensen elkaar ongedwongen kunnen ontmoeten.

Zorgen voor publieke familiariteit

Hoe draagt ruimte rondom en tussen gebouwen bij aan een sterke samenleving? Om die vraag te beantwoorden neemt Ianthe ons mee in een stukje sociologie. Het heeft alles te maken met sterke en zwakke banden. Die sterke banden worden gevormd door de kring van familie en vrienden om je heen. Over het algemeen een kleine kring. En die zwakke banden? Dat is het grotere netwerk daaromheen. Bekenden van de sportclub, studie of uit de wijk. De buren in de flat. Ianthe: “Er wordt vaak gedacht dat de sterke banden het belangrijkst zijn voor de zelfredzaamheid van mensen. Niets is minder waar. Juist deze sterke banden zijn kwetsbaar. Zelfredzaamheid wordt ondersteund door de zwakke banden. Het zijn de buren die opmerken dat je gordijnen al dagen dicht zijn. Het netwerk aan zwakke banden opbouwen begint bij vluchtige ontmoetingen. Zoals elkaar gedag zeggen in het voorbijgaan. Publieke familiariteit. Dit kun je faciliteren door de manier waarop je een gebouw ontwerpt.”

Ongeforceerd ontmoeten

In hoeverre wil je als architect mensen sturen? Hoe nodig je mensen uit in de openbare ruimte op een ongedwongen manier? Ianthe: “Als architecten zijn we best sturend in de route die mensen afleggen. We noemen dit de territoriale spanningsreeks: wij regisseren de route die jij aflegt van de straat tot jouw huis. Om ontmoeting te faciliteren wil je die route uitrekken en zo aantrekkelijk mogelijk maken.” Als voorbeeld geeft Ianthe een gevel die naar binnen knikt en je hierdoor een gekoesterd gevoel geeft. Maar ook het ontwerpen van een zeer aanwezige trap, zodat mensen eerder de trap nemen dan de lift waarin bijna nooit gesprek gestart wordt. Of twee routes om van de straat naar jouw voordeur te komen. Het gaat om het bieden van keuzemogelijkheden, zo geeft ze aan. Een plek, zo benadrukt Ianthe, moet uitnodigen tot ontmoeting zonder dat dit geforceerd voelt. “Het is belangrijk om plekken te maken waar je even stil kan staan. Een bankje waar je kunt zitten. Een plek waar daglicht of groen is. 80% van de ontmoetingen in de wijk vinden plaats op de stoep bij de voordeur.”

Gebrek aan ruimte hindert ontmoeting

Ongeforceerd ontmoeten. Het is een begrip dat we lijken te vergeten bij het creëren van appartementencomplexen vertelt Ianthe. Gefocust wordt op genoeg ruimte binnen in de appartementen, ten koste van ruimte eromheen. Galerijen zijn smal en portieken krap. Maar is dit niet de vernauwing waar Ianthe het eerder in het gesprek over had? Maakt dit gebrek aan ruimte het juist niet makkelijker om elkaar te ontmoeten? Nee, is het duidelijke antwoord van Ianthe. “Dit is té geforceerd. Er moet keuze zijn. Je moet zorgen voor meer ruimte en meerdere routes. Als je mensen ruimte geeft, zullen ze het goed gebruiken. Zorg voor plekken waar mensen elkaar vluchtig kunnen ontmoeten”, zegt ze. “Als ontwerpers van gebouwen moeten we vaak verder gaan dan wat mensen gevoelsmatig willen”, voegt ze daaraan toe. De tegenstrijdigheden in de opzet van onze appartementencomplexen en dat wat de samenleving eigenlijk nodig heeft maakt deze plekken interessant voor het onderzoekstraject People Flow.

People Flow & de invloed van fysieke omstandigheden

In het onderzoekstraject People Flow worden architectuur en stedenbouwkunde gecombineerd met dans en improvisatie. Hoe kijkt Ianthe naar dans en de rol die het kan spelen als het gaat om bewegingsstromen door de stad? En waar ziet zij kansen om door middel van dans en improvisatie meer te weten te komen over de zogenaamde people flow? Ianthe: “Je zou kunnen zeggen dat alle beweging dans is. Het zou interessant zijn om te weten hoe mensen in de stad reageren op een interventie van Dance Company The Kitchen. Hebben mensen op verschillende plekken ook verschillende reacties? Wij mensen zijn van nature kuddedieren. We kunnen niet zonder contact. Alleen vinden we het eng om te kiezen voor gezamenlijk als we ook voor privé kunnen kiezen. Dans kan dit doorbreken.”

Bepalen fysieke omstandigheden hoe mensen reageren op een specifieke interventie? Wat doet een veilige omgeving als Het Gerecht in de binnenstad met mensen tijdens een interventie en hoe anders kan dit zijn op een grote open locatie in Leiden Zuidwest? De grootte van een open locatie zoals een plein, vertelt Ianthe, speelt hierin een rol. Een té grote open ruimte zorgt voor een onveilig gevoel. Bij voorkeur is een plein bijvoorbeeld maximaal 25 bij 40 meter. Zo kunnen mensen elkaar herkennen en faciliteer je ontmoeting. Een mooi stukje informatie dat RAP Leiden en Dance Company The Kitchen meenemen in het onderzoekstraject.