# Deel 1. Legato
Als er op zondag 22 oktober 1899 in Leiden, ter hoogte van het adres Apothekersdijk 33, een kruitschip was ontploft, dan was de hele toenmalige elite van de Sleutelstad in één grote klap ten hemel geknald geweest.

Wie waren er aanwezig? Ik citeer Leidsch Dagblad uit die dagen, het waren: ‘Het dagelijkse bestuur van de gemeente, leden van de gemeenteraad, een ruime deputatie uit het corps der Leidse hoogleraren, industriëlen, bestuurders van werkliedenverenigingen en meerdere genodigden van ander belang.’

Zij waren bijeen ter viering van de officiële opening van het Leidse Volkshuis, een juweel van een gebouw dat moest dienen tot (en ik citeer weer): ‘maatschappelijke en zedelijke ontwikkeling van de arbeidende klasse, in den ruimsten zin genomen, door nuttige kennis en gepaste ontspanning’.

Drie hoogleraren – onder wie prof. H.L. Drucker, wiens naam voortleeft in het Druckerfonds – waren de initiatiefnemers geweest voor de oprichting van het Volkshuis. Zij hadden daartoe een stichting opgericht, gelden ingezameld en bouwgrond gekocht, om een pand te laten ontwerpen en bouwen. Wat kostte dit de Gemeente Leiden? Niets. Geen cent. Het was privaat initiatief, met de gemeente in de rol van vergunningverlener, meer niet. Het initiatief kwam voort uit de stedelijke elite, om bij te dragen aan een beter leven en betere toekomst voor brede lagen van de bevolking.

Waarom vertel ik dit. Omdat ik de realisering van Tweede Groene Ring (een even briljant idee als de eerste) een vergelijkbare stadsbrede ‘coalition of the willing’, of liever gezegd: ‘… of the dóing’ toewens.

En dan geen lieve fanclub voor gratis lippendienst, en ook nog geen Stichting Vrienden van het Panoramapark, die komt later wel. Ik denk dat er – behalve een ruimtelijk concept – nóg twee dingen dringend nodig zijn. Te weten:
1. Een autonome organisatie, die – uiteraard, ik zeg het even formeel: binnen democratisch bepaalde kaders – slagvaardig kan opereren;
2. En een autonoom fonds, dat enkele miljarden euro’s aan investeringskapitaal gaat vergaren en beheren.

Vrees niet, dit wordt geen bestuurskundige en financieel-technische verhandeling. Het gaat me hier om een noodzakelijk, dynamisch evenwicht tussen drie pijlers, t.w. van: 1. visie, ideeën en concepten, met 2. organisatiekracht en 3. financiering, dankzij een rijk gevulde pot met geld.

Zodadelijk zal ik hier – in deel 3 en slot – een tweetal concrete voorstellen doen. Ik durf te stellen, majeure voorstellen – want dit is een column, en daarin mag je altijd een beetje overdrijven.

Maar eerst nog even wat andere kanttekeningen, in een mineure toonsoort geschreven.

# Deel 2. Mineur.
Welke lessen kunnen we leren uit het verleden, om de toekomst – in dit geval: van de aanleg van het PanoramaPark – krachtig aan te vatten?

– Ik noem de aanleg van het Singelpark. Ja, we zijn er, met z’n allen, terecht apetrots op. Resultaat telt. Maar is het proces van de totstandkoming, The Making of …, in een periode van nu bijna 15 jaar, al eens geëvalueerd? Ik heb dit van redelijk nabij kunnen volgen – vanuit een ‘tweede ring’ van StadsLab-vrijwilligers, zeg maar … –  en ik zou wel een paar ervaringen kunnen noemen, waarvan ik achteraf denk: dat hadden we, met z’n allen, toch wel wat slimmer kunnen aanpakken…

– Ik noem, ander voorbeeld: de bouw van de nieuwe woonwijk Valkenhorst op het voormalige vliegveld Valkenburg. In 2012 is het bestemmingsplan hiervoor gewijzigd, om dit gebied een woonbestemming te geven, nadat hierover al jarenlang was gepraat. De laatste stand van zaken: onzekerheid alom, het zal nog vele, vele jaren duren voordat de eerste bewoners van Valkenhorst feestelijk de sleutel van hun nieuwe woningen overhandigd krijgen – áls de wijk er ooit mag komen.

– Laatste voorbeeld, een voorbeeldje: een nieuwe openbare bibliotheek voor Leiden. Wordt aan gewerkt sinds 2009, al zestien jaar! Verwachte opleverdatum nu: 2029 – en laten we elkaar helpen om dit samen te hopen. Oké, het gaat hier om een gebouw, geen park. Maar ik noem het, omdat openbaar bestuur en openbare werken nu eenmaal een vaak moeilijk te managen eigen dynamiek kennen.

# Deel 3. Majeur.
Natuurlijk, uiteraard, vanzelfsprekend gaan we dit bij het aanleg van het PanoramaPark allemaal beter en slimmer, sneller en beter aanpakken. Twee suggesties stipte ik hiervoor al aan: voor een autonome projectorganisatie en voor een financieringsfonds.

In beide gevallen zal ik hier géén blauwdruk op tafel leggen. Mijn voorstel luidt: schrijf ook hiervoor een prijsvraag uit. Preciezer gezegd: twee prijsvragen, dus: één voor een innovatief organisatiemodel en één voor een breed gedragen financieringsconstructie.

In de ondernemende Kennisstad Leiden zijn talloze theoretische deskundigen en ervarings- deskundigen actief op terreinen als bedrijfskunde, bestuurskunde en financieel beheer. Ik stel voor dat enkelen van de meest gezaghebbenden zitting nemen in één van de twee jury’s. Alle overige deskundige visionairs kunnen meedoen aan de prijsvragen – in een deelnemersveld dat zich uiteraard niet aan de grenzen van Leiden hoeft te houden.

Over een passende juridische basis voor een organisatie valt veel te zeggen, maar ik zal er kort over zijn, want ik heb daar geen verstand van. (Hoewel ook dat, voor het genre van de column, vaak geen beletsel hoeft te zijn …)

Voor de hand ligt om eens goed te kijken naar de werking van zogeheten regionale ontwikkelings-maatschappijen. Op dit moment zijn er in Nederland een stuk of tien actief, waaronder Innovation Quarter in Zuid-Holland. Is dit een werkzaam model?

Of misschien valt er iets te leren van de formele basis van de ruim twintig  nationale parken in Nederland. Zijn er al groene gebieden met de status van regionale park?

En, om terug te grijpen op het werk van prof. Drucker en zijn geestverwanten in de decennia omstreeks 1900: hoe hebben zij dit organisatorisch aangepakt?

Coöperatieve vereniging, stichting, BV, NV, VOF – welke organisatorische bedding past het beste bij de ontwikkeling van het PanoramaPark? Dat is de centrale vraag voor de organisatie-prijsvraag.

En dan, als pijler 3 en tot slot, de financiering. Hier heb ik een iets concreter idee. Namelijk, om te beginnen: uitgifte van 1.000 probligaties à 1.000 euro, om binnen een jaar een startkapitaal van
1 miljoen euro bijeen te brengen.

Probligaties – ja, dat woord gebruikte ik; en klopt, het is een onbekend woord. Ik heb het vanochtend – denk ik – zelf verzonnen toen ik deze column schreef.

Een probligatie is: een pro-actieve obligatie. Eén PanoramaPark-probligatie à 1.000 euro is een intentieverklaring om dit bedrag daadwerkelijk in een PanoramaPark-fonds te storten, zodra het streefgetal van 1.000 verkochte probligaties daadwerkelijk gehaald is.

Ik heb er alvast 10 geprint, en ik heb zelf PanoramaPark-Probligatie nummer 10 ondertekend. Nummer 1 tot en met 9 zijn nog beschikbaar. Wie biedt, wie durft?

Laten we hier een historische avond van maken en alvast de eerste 10.000 euro voor het PanoramaPark proactief bijeenbrengen.

Dankjewel Gemeente Leiden voor dit mooie park-initiatief, dankjewel Polyfern, InnoBeweegLab en Bureau Brick voor dit mooie concept, dankjewel RAP voor deze mooie avond.

Ik zou zeggen: geen moment te verliezen, aan de slag met het PanoramaPark, met z’n allen, ‘stadsbreed’, als: dagelijks bestuur van de gemeente, leden van de gemeenteraad, landschapsarchitecten en ambtenaren, docenten en hoogleraren, industriëlen en andere ondernemers, creatieve geesten onder wie kunstenaars, bestuurders van talloze organisaties en alle andere ‘stakeholders’ die het algemeen belang van de stad en regio Leiden willen dienen.

 

Column RAP StadsCafé
Gijsbert van Es, 14 mei 2025